Zabezpieczenie rozszczeń

Postępowanie o zabezpieczenie roszczeń posiada charakter postępowania pomocniczego, gdzie ochrona prawna jest udzielana w sposób niejako pośredni. Znaczy to, że w postępowaniu tym zabezpiecza się jedynie podstawę do wszczęcia lub dalszego prowadzenia innego postępowania, np. prowadzonego przez Komornika Sądowego postępowania egzekucyjnego, już po uzyskaniu tytułu wykonawczego przez wierzyciela. Celem postępowania zabezpieczającego jest przede wszystkim udzielenie ochrony prawnej uprawnionego do czasu merytorycznego rozpoznania sprawy. Zabezpieczenie może także dotyczyć orzeczeń niepodlegających wykonaniu w drodze egzekucji komorniczej. Warto zaznaczyć, że zabezpieczenie może mieć na celu ochronę interesów dłużnika (np. zawieszenie postępowania egzekucyjnego, które zabezpiecza powództwo przeciwegzekucyjne).

Postępowania cywilne, tak samo jak inne postępowania, z uwagi na swoją złożoność cechują się niekiedy długotrwałością. Dotyczyć to może postępowań rozpoznawczych, prowadzonych zarówno w trybie nieprocesowym jak i w procesie. W związku z powyższym nieraz może się zdarzyć, że w czasie rozstrzygnięcia sprawy (wydania przez Sąd orzeczenia co do meritum), stan faktyczny i prawny zmienią się na tyle że prowadzona przez Komornika Sądowego egzekucja okaże się bezskuteczna. Właśnie
dlatego ustawodawca postanowił zapobiec temu problemowi przez wprowadzenie instytucji postępowania zabezpieczającego, którego głównym celem jest zagwarantowanie możliwości faktycznego wykonania orzeczenia zapadłego w danej sprawie.

Postępowanie o zabezpieczenie roszczeń można podzielić zasadniczo na dwa główne etapy. Pierwszy (o charakterze rozpoznawczym) związany z wydaniem orzeczenia dotyczącego zabezpieczenia oraz drugi (o charakterze wykonawczym) mający na celu wykonanie wydanego orzeczenia w przedmiocie udzielonego
zabezpieczenia.

Istnieją dwa główne rodzaje zabezpieczeń: konserwacyjne i nowacyjne. Zabezpieczenie konserwacyjne polega na utrzymaniu istniejącego stanu faktycznego i prawnego w celu zapewnienia skutecznego wykonania mającego dopiero zapaść albo już zapadłego orzeczenia co do sedna sprawy. Zdecydowana większość sposobów zabezpieczenia przewidzianych w KPC dotyczy właśnie zabezpieczeń konserwacyjnych.

Zabezpieczenie nowacyjne polega na zmianie stosunków pomiędzy obowiązanym (pozwanym) a uprawnionym (powodem) według przypuszczalnej treści przyszłego orzeczenia. Najpopularniejszym przykładem tego rodzaju zabezpieczenia jest zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych, o który mowa w art. 753 KPC.

Postępowanie o zabezpieczenie roszczeń uregulowane zostało w głównej mierze przepisami zawartymi w art. 730 – 757, czyli w części II KPC. Zgodnie z art. 743 KPC jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji, do wykonania tego postanowienia odpowiednie zastosowanie będą miały przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, z tą różnicą, że Sąd z urzędu nada postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia klauzulę wykonalności. Jeżeli z uwagi na swą treść postanowienie podlegać będzie wykonaniu w inny sposób, stosować należy odpowiednie przepisy dotyczące wskazanego sposobu. Podstawą prowadzenia postępowania zabezpieczającego będzie wtedy postanowienie zaopatrzone z urzędu przez Sąd we wzmiankę o wykonalności.

Wykonanie zabezpieczenia może być prowadzone przez Komornika Sądowego (art. 747 pkt 1 KPC) lub przez przez Sąd (art. 747 pkt 2-6 KPC). Podstawą przeprowadzania zabezpieczenia nie jest co do zasady tytuł wykonawczy ani tytuł egzekucyjny. Jest nią akt, który powinien być nazywany tytułem zabezpieczenia (por. art. 492 § 1 KPC , wyr. SA w Łodzi z 22.1.2014 r., I ACa 878/13). Zgodnie z art. 747 KPC zabezpieczenie roszczeń pieniężnych może polegać na:

zajęciu ruchomości, zajęciu wynagrodzenia za pracę, zajęciu wierzytelności z rachunku
bankowego albo innej wierzytelności lub też innego prawa majątkowego;
obciążeniu nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową;
ustanowieniu zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie posiada księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu;
ustanowieniu zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
ustanowieniu zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo ustanowieniu zarządu przymusowego nad zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.
obciążeniu statku albo statku w budowie hipoteką morską;

Katalog sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych określonych w KPC i w innych ustawach ma charakter zamknięty. Sąd nie może więc zastosować innych sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych niż przewidziane w przepisach (por. post. SA we Wrocławiu z 19.4.2012 r., I ACz 685/12). Wskazać należy, że Komornik Sądowy będzie właściwy do prowadzenia zabezpieczenia jedynie w zakresie sposobów wskazanych w art. 747 pkt 1 KPC, tj. zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego.

Zgodnie z art. 730 KPC w każdej sprawie cywilnej, która podlega rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny strona może żądać udzielenia zabezpieczenia. Sąd może udzielić zabezpieczenia zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i w jego toku. Po wydaniu na rzecz wierzyciela tytułu wykonawczego udzielenie zabezpieczenia dopuszczalne będzie tylko wtedy, jeżeli będzie miało za cel zabezpieczenie roszczenia o świadczenie jeszcze niewymagalnego, czyli takiego, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. Powyższy przepis reguluje kwestie związane z dopuszczalnością żądania udzielenia zabezpieczenia. Z jego treści wynika, iż zabezpieczenie może być udzielone w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd państwowy lub sąd polubowny. Warunkiem uzyskania tytułu zabezpieczenia będzie zatem możliwość dochodzenia danego roszczenia w postępowaniu przed sądem powszechnym lub przed sądem polubownym. Warto wskazać, że w przypadku postępowania przed sądem powszechnym chodzi zarówno o postępowanie procesowe, jak i postępowanie nieprocesowe.

Postępowanie o zabezpieczenie roszczeń może być prowadzone przed wszczęciem właściwego postępowania rozpoznawczego, równocześnie ze wszczęciem postępowania rozpoznawczego, a nawet w toku postępowania rozpoznawczego. Udzielenie zabezpieczenia może nastąpić także podczas zawieszonego postępowania rozpoznawczego. Po wydaniu tytułu wykonawczego zabezpieczenie roszczenia jest zasadniczo niedopuszczalne. Dysponujący tytułem wykonawczym wierzyciel może bowiem skierować do Komornika Sądowego wniosek o wszczęcie egzekucji. Wyjątek od tej reguły przewiduje art. 730 § 2 zd. 2 KPC. Zgodnie ze ww. przepisem po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego udzielenie zabezpieczenia dopuszczalne będzie tylko wtedy, gdy na celu będzie miało ono zabezpieczenie roszczenia o niewymagalne świadczenie, tj. którego termin do jego spełnienia przez dłużnika jeszcze nie nastąpił.

W art. 492 KPC ustawodawca uregulował, że nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym już z chwilą jego wydania stanowi tytuł zabezpieczenia. Jest on wykonalny bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności. Kwota, która została zasądzona takim nakazem wraz z wymagalnymi odsetkami stanowić będzie sumę, której złożenie przez dłużnika na rachunek depozytowy Ministra Finansów, wystarczy do zabezpieczenia roszczenia. Jeżeli nakaz zobowiązał stronę do wydania rzeczy zamiennych, do wykonania takiego zabezpieczenia wystarczające będzie złożenie sumy o wartości przedmiotu danego sporu. Strona postępowania wnosząca do Sądu o dokonanie zabezpieczenia swojego roszczenia powinna wskazać sposób tego zabezpieczenia. Sąd na wniosek drugiej strony może według swego uznania ograniczyć zabezpieczenie. Odpowiednie zastosowanie będą miały przepisy art. 742 KPC oraz przepisy regulujące ograniczenie możliwości zabezpieczenia roszczenia przeciwko Skarbowi Państwa. Nakaz zapłaty wydany przez Sąd na podstawie dokumentów takich jak weksel, warrant, rewers lub czek, po upływie wyznaczonego terminu do zaspokojenia roszczenia, jest natychmiast wykonalny. W razie wniesienia przez obowiązanego zarzutów Sąd może wstrzymać wykonanie wydanego nakazu. Odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy o ograniczeniu wykonalności w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa. Nakaz zapłaty, o którym mowa w art. 484

1 KPC, jest zatem równy postanowieniu wydawanym przez sąd w postępowaniu zabezpieczającym, tzn. jest tytułem zabezpieczenia. Wniosek wierzyciela do Sądu o
nadanie klauzuli wykonalności ww. tytułowi należy uznać za bezprzedmiotowy, gdyż wykonalność przedmiotowego nakazu wynika z mocy samej ustawy. Z chwilą jego wydania przez Sąd w postępowaniu nakazowym, nakaz zapłaty staje się wykonalny, jako tytuł zabezpieczenia dochodzonego roszczenia. Przepisy dotyczące postępowania nakazowego nie regulują w całości kwestii związanych z zabezpieczeniem roszczeń. Niezbędne będzie zatem posiłkowanie się przepisami art. 730–757 KPC.

Zabezpieczeniu nie mogą podlegać rzeczy, wierzytelności i prawa, z których wyłączona jest możliwość przeprowadzenia egzekucji (art. 750 KPC). Zabezpieczenie roszczeń nie jest też możliwe w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa. Wniosek o zabezpieczenie może być złożony osobiście przez uprawnionego (powoda) lub też przez jego
pełnomocnika. Zgodnie z art. 22 Ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 210 z późn. zm.) – dalej jako UKK, opłatę od wniosku o wykonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego lub europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym wnioskodawca uiszcza wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji, wykonanie zabezpieczenia roszczenia.

Jeżeli od wniosku nie uiszczono należnej opłaty, Komornik Sądowy wzywa wnioskodawcę do jej uiszczenia w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania. W przypadku gdy wniosek został złożony przez osobę zamieszkałą lub mającą siedzibę poza granicą Rzeczypospolitej Polski, a ponadto która nie posiada w kraju przedstawiciela i nie ma adresu do elektronicznych doręczeń, Komornik Sądowy wyznaczy termin do uiszczenia przedmiotowej opłaty stosunkowej nie krótszy niż jeden miesiąc. W
wezwaniu Komornik Sądowy określa wysokość należnej opłaty, termin jej uiszczenia oraz poucza wnioskodawcę o skutkach niewykonania wezwania.

Komornik Sądowy nie podejmuje czynności na skutek wniosku, od którego nie została uiszczona należna opłata. Po bezskutecznym upływie terminu do uiszczenia opłaty Komornik Sądowy zwraca wniosek. Wniosek zwrócony przez Komornika Sądowego nie wywoła żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z jego skutecznym wniesieniem przez uprawnionego. W razie uiszczenia opłaty Komornik Sądowy podejmuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia uiszczenia opłaty, działania niezbędne do skutecznego wykonania zabezpieczenia roszczenia.

Powyższe zasady stosuje się także do wniosku o rozszerzenie wykonania zabezpieczenia roszczenia. Zgodnie z art. 31 UKK opłata stosunkowa od wniosku o wykonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego lub europejskiego nakazu zabezpieczenia na wierzytelności z rachunku bankowego wynosi 5% wartości świadczenia, które podlegać będzie zabezpieczeniu. Jeżeli jednak zabezpieczenie roszczenia pieniężnego polega na zobowiązaniu do zapłaty na rzecz uprawnionego (zabezpieczenie nowacyjne), zastosowanie będą miały przepisy ogólne, tj. art. 27-30 UKK.

Art. 745 § 1 KPC stanowi jednoznacznie, że o kosztach postępowania zabezpieczającego rozstrzyga Sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. W postanowieniu wydanym w dn. 5 czerwca 2012 r. (sygn. II PZ 16/12) Sąd Najwyższy wskazał, że na podstawie art. 745 § 1 KPC w zw. z z art. 770 KPC, Komornik Sądowy ustala wyłącznie wysokość kosztów wykonania zabezpieczenia, natomiast o poniesionych kosztach postępowania zabezpieczającego rozstrzyga Sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Z tego wynika, że Komornik Sądowy nie jest władny orzec, kto te koszty ma ponieść (por. wyr. Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2001r., II CKN 366/00).